Monetizacija i zaštita autorskih prava

Autorsko pravo deo je jedne šire grane prava poznate pod nazivom pravo intelektualne svojine čiji je cilj pružanje pravne zaštite kako autorskom delu, tako i njegovom tvorcu – autoru. U Republici Srbiji autorsko pravo je uređeno je Zakonom o autorskom i srodnim pravima.

Autorsko delo je originalna duhovna tvorevina autora, izražena u određenoj formi. S obzirom na to da je isključivo čovek duhovno biće, te da to ne mogu biti životinje ili mašine, veštačka inteligencija ne može stvoriti autorsko delo, odnosno to pravo joj ne može biti priznato. Za nastanak autorskog dela je potpuno irelevantna njegova umetnička, naučna ili druga vrednost, njegova namena, veličina, sadržina, načini spoljavanja, kao i dopuštenost javnog saopštavanja njegove sadržine. Primera radi, autorsko delo može biti i delo niske umetničke ili naučne vrednosti, jer se takav uslov ne postavlja.

Autorskim delima se smatraju pisana dela, govorna dela, dramska, dramsko-muzička, koreografska i pantomimska dela, kao i dela koja potiču iz folklora, muzička dela, sa rečima ili bez reči, dela likovne umetnosti, dela arhitekture, primenjene umetnosti i industrijskog oblikovanja, kartografska dela, planovi, skice, makete i fotografije, pozorišna režija.

Autorskim delom smatra se i računarski program sa pratećom tehničkom i korisničkom dokumentacijom u bilo kojem obliku njihovog izražavanja, obzirom da je isti podvrsta pisanog autorskog dela.

Titular autorskog prava je autor – fizičko lice koje je stvorilo autorsko delo, i koje kao takvo uživa moralna i imovinska autorska prava od momenta nastanka autorsko gdela. Autorsko delo, takođe, može biti plod i zajedničkog stvaralačkog rada dva ili više lica koji se nazivaju koautori. S obzirom na to da su autori fizička lica napominjemo da je potrebno voditi računa i o zaštiti podataka o ličnosti.

Moralna prava autora imaju cilj da zaštite ugled, odnosno reputaciju autora. Primera radi, moralna prava autora su pravo paterniteta, pravo na naznačenje njegovog imena kao autora, pravo na zaštitu integriteta autorskog dela itd. Moralna prava autora su prava vezana za njegovu ličnost (intuitu personae) te kao takva ne mogu biti predmet prenosa niti ustupanja drugim licima.

Imovinska prava autora daju mu pravo da ekonomski eksploatiše autorsko delo. Primera radi, imovinska prava autora su pravo da primerke svoga autorskog dela stavlja u promet ili daje u zakup, da isto emituje itd. Imovinskim pravima autor može da raspolaže, odnosno da drugim licima ustupa ili prenosi.
Titulari autorskih ili srodnih prava u muzičkoj industriji mogu svoja imovinska prava ostvarivati i preko organizacija za kolektivno ostvarivanje prava kao što su SOKOJ (organizacija muzičkih autora Srbije) ili OFPS (organizacija proizvođača fonograma-nosača zvuka), Takođe, izvođači mogu monetizovati preglede spotova postavljenih na Youtube ili slične servise za posavljanje videa i internet platformi. Uslov za monetizaciju jeste da Youtube kanal ima najmanje 1.000 pretplatnika (sabskrajbera) pri čemu ukupna dužina video pregleda mora iznositi minimum 4.000 sati na godišnjem nivou. Obzirom da Youtube svoju zaradu generiše od oglasa koje pušta tokom pregleda sadržaja, nije ista valorizacija nadoknade u odnosu na činjenicu da li su pregledi uglavnom iz iste države (Srbije) ili je publika internacionalna. Monetizacija je izdašnija ukoliko su pregledi “Worldwide” kako bi i sami oglasi koji se usput prodaju imali širi domet.

Važno je napomenuti da su imovinska autorska prava vremenski ograničena, obzirom da traju za života autora i sedamdeset godina posle njegove smrti. Sa druge strane, moralna prava autora nisu vremenski ograničena, te nastavljaju da egzistiraju i po prestanku imovinskih autorskih prava.

Kako smo već naveli, imovinska autorska prava podobna su za dalji prenos ili ustupanje drugim licima. Raspolaganje autorskim imovinskim pravima vrši se putem autorskog ugovora koji mora biti zaključen u pisanoj formi i čiju sadržinu uređuje Zakon o autorskom i srodnim pravima.

Zakon o autorskom i srodnim pravima promet imovinskih autorskih prava vezuje za prenos ili ustupanje.

Ustupanje imovinskih autorskih prava je konstitutuvni oblik prenosa ovih prava putem kog se konstituiše ovlašćenje (subjektivno pravo) sticaoca u pogledu ustupljenih prava, dok izvorna ovlašćenja ostaju kod autora kao izvornog nosioca.

Sa druge strane, prenos, odnosno cesija imovinskih autorskih prava je oblik translativnog prenosa ovih prava. Prenosom imovinskih autorskih prava na sticaoca, autor prestaje biti nosilac prenetih prava.

Autorsko delo uživa pravnu zaštitu već od momenta njegovog nastanka. Tako, primera radi, zbirka pesama ili nova kompozicija uživaju zaštitu čak i pre objavljivanja, odnosno dok se još nalaze u privatnosti doma svojih autora. Međutim, u cilju obezbeđenja dokaza u pogledu nastanka i postojanja autorskog dela, očuvanja pravne sigurnosti i pouzdanja u pravni promet poželjno je depovnovati i uneti u evidenciju kod nadležnog organa primerke autorskog dela.

U Republici Srbiji, autorska dela se deponuju i evidentiraju kod Zavoda za intelektualnu svojinu u plaćanje odgovarajuće takse. Deponovanje i evidentiranje autorskog dela ne utiče na nastanak niti trajanje prava, odnosno, tom se radnjom obezbeđuje dokaz da je autor titular prava nad autorskim delom, te da je prvi u vremenu u odnosu na druge autore koji stvaraju isto ili suštinski indentično delo.

Osim dokaza u pogledu nastanka autorskog dela, njegovo deponovanje i unošenje u evidenciju Zavoda za intelektualnu svojinu ima poseban značaj i u pogledu činjenice da se podaci u evidenciji smatraju istinitim dok se suprotno ne dokaže. Dakle, ova oboriva pravna pretpostavka (presumptio iuris tantum) titularu autorskog prava daje privilegovan pravni polažaj u eventualnom sudskom sporu tako što teret dokazivanja u pogledu istinitosti podataka o evidentiranom i deponovanom autorskom delu prevaljuje na protivnu stranu.

Headliner.rs