Čiji su Tvrtko, Bosna i ljiljani

Čiji su Tvrtko, Bosna i ljiljani
Najava gradonačelnice Sarajeva o izgradnji spomenika srednjovekovnom vladaru ponovo potaknula raspravu o tome gde je on krunisan
Tvrtko Prvi Kotromanić osnivač Herceg Novog (Foto opština Herceg Novi)
Od našeg stalnog dopisnika

Banjaluka – Uvek aktuelnu temu među istoričarima u BiH, staru oko dva veka, o tome „čiji je” Tvrtko Prvi Kotromanić minulih je dana pokrenula gradonačelnica Sarajeva Benjamina Karić. Ona se svrstala među one koji dovode u pitanje istorijske podatke po kojima je vladar s kraljevskom titulom srpskih vladara – Stefan, krunisan u manastiru Mileševi kod Prijepolja nad odrom Svetog Save.

Gradonačelnica Sarajeva je na društvenim mrežama napisala kako je „26. oktobra 1377. godine, u Milima kod Visokog, bosanski ban Tvrtko Prvi Kotromanić krunisan za kralja Bosne”, dodajući kako grad Sarajevo planira podizanje spomenika bosanskom kralju Tvrtku.

Istorijske dileme „čija je Bosna, čiji je Tvrtko i čiji su ljiljani” svojstvena je ne samo za političke već i akademske krugove u BiH, a najčešće se navodi da Tvrtka svojataju sva tri naroda u BiH.

„Ono što je u Bosni bilo nekad, jedan narod, jedan jezik i jedno pismo danas više ne postoji. Tri naroda se sad pozivaju na Tvrtka, na tri jezika pevaju o Tvrtku, na dva pisma pišu o njemu”, neki su od komentara istoričara.

Kako su povodom najave gradonačelnice Sarajeva pisali banjalučki mediji, u istorijskim dokumentima nigde se precizno ne pominje gde je za kralja krunisan Tvrtko Prvi Kotromanić, ali navode da se iz pojedinih spisa može zaključiti da to nije bilo u Milima kod Visokog, već najverovatnije u manastiru Mileševa. Aleksandar Uzelac iz Istorijskog instituta u Beogradu, za „Glas Srpske” ispričao je da su izvorni podaci o Tvrtkovom krunisanju malobrojni. Tačno mesto, kaže, jedino navodi dubrovački pisac Mavro Orbin, koji početkom 17. veka piše da je kralja Tvrtka krunisao mitropolit samostana u Mileševi.

„Orbinovo delo nastalo je mnogo vremena kasnije i nije uvek pouzdan izvor obaveštenja za srednjovekovne prilike. Međutim, postoji još jedan izvor koji je blizak samim događajima i koji jasno ukazuje da se ove Orbinove reči odnose na manastir Mileševu u Srbiji, a ne na mesto Mile kod Visokog u Bosni, kako smatraju pojedini bošnjački istoričari. Naime, reč je o Tvrtkovoj povelji Dubrovčanima izdatoj 1378. godine, dakle svega godinu dana nakon krunisanja. U njoj sam Tvrtko navodi da je pošao u srpsku zemlju i tamo bio krunisan ’Bogom darovanim mi vencem kraljevstva mojih praroditelja’, to jest Nemanjića. Izvorni podaci, dakle, jasno upućuju na to da je on krunisan u srpskom manastiru Mileševi, što je prihvaćeno i u srpskoj i u inostranoj istoriografiji”, istakao je Uzelac.

I istoričar Dejan Došlić, viši asistent na Filozofskom fakultetu u Banjaluci, navodi da pomenuta dva spisa najbolje ilustruju gde je Tvrtko krunisan za kralja i podseća da je njegova titula bila Stefan, božjom milošću kralj Srba, Bosne, Pomorja i Zapadnih strana.

„Takođe, u jednom od letopisa iz tog perioda navodi se i da su u to vreme u srpskim zemljama bila tri vladara: knez Lazar u Prizrenu, kralj Stefan Tvrtko u Bosni i kralj Marko u Prilepu”, istakao je Došlić, koji smatra da do ovakvih pokušaja prekrajanja istorije dolazi jer bošnjačka javnost konstantno traga za svojim identitetom u prošlosti, a posebno u srednjovekovnoj Bosni, pokušavajući da sve ono što je vezano za taj period zadrže i prisvoje u teritorijalnom smislu. Smatra da pojedini bošnjački istoričari pokušavaju da iskoriste jedan podatak dubrovačkog pisca Mavra Orbina koji kaže da je stric bana i kralja Tvrtka blizu Visokog sagradio Crkvu Svetog Nikole u selu Mileševo.

„Zbog toga smatraju da je Tvrtko tu krunisan, ne uvažajući ostale spise”, dodao je.

U monografiji „Kralj Tvrtko Prvi Kotromanić”, akademika i istoričara Vladimira Ćorovića navodi se da se „u leto 1377. Tvrtko dao krunisati u Mileševi, nad grobom Svetog Save, za kralja Srbije” i da tada imenu dodaje i nemanjićko vladarsko ime Stefan. „Upada u oči da krunisanje nije obavljeno u Žiči, gde su se dotad krunisali svi kraljevi dinastije Nemanjića i to sigurno stoga što Žiča nije bila na Tvrtkovom području.” Smatra se da je Tvrtkovo uzimanje srpske krune, kao krune nemanjićkih praroditelja, verovatno obavljeno u Srbiji.

Mediji su se i ranije bavili ovom tematikom, kada su navodili da Ćorović u ovoj knjizi iz 1925. pominje i tumačenja pojedinih istoričara da Mileševo nije manastir Mileševa, već Mile, kao poznato mesto bosanskih banova nadomak Sarajeva.

Enes Dedić, saradnik sarajevskog Instituta za istoriju zastupa stav da „ne postoji nikakav dokument koji bi verodostojno rekao da je krunisan tad i tad, tu i tu, već je to plod više dokumenata”. „Zašto bi Tvrtko kao bosanski kralj išao u Mileševu gde je grob Svetog Save, kad on za njega ne predstavlja ništa u tradiciji, dotad je on samo bosanski vladar koji je osvojio predeo oko tog manastira”, ističe Dedić.

Takođe, često se navodi i to da je, iako indirektni potomak srpske vladarske dinastije i s titulom koja je u imenu imala i Srbe, Tvrtko nije ostao u pamćenju SPC niti je postao svetac kao mnogi vladari iz dinastije Nemanjića. Gradonačelnik Tuzle Jasmin Imamović, koji je o Tvrtku napisao i roman i koji vodi grad u kom mu je podignut spomenik, kaže da je izučavajući ovog vladara zaključio da je bio majstor harmonizacije među narodima. Tvrtko je bio potomak tri vladarske dinastije, bosanske, hrvatske i srpske. On je sin Vladislava Kotromanića i Jelene Šubić, iz hrvatske kneževske dinastije Šubića. Tvrtkova baba po ocu je Jelisaveta Nemanjić, ćerka srpskog kralja Dragutina. „On je bio i jedno i drugo i treće, tri u jedan”, kaže Imamović.

Istoričar Boris Radaković na ovu temu pisao je: „Tvrtkovi podanici, kao što je znatno pre njega isticao i ban Matija Ninoslav, a što potvrđuju i papske i dubrovačke povelje, bili su Srbi. To vidimo kako po njegovoj tituli tako i po drugim poveljama nastalim u srednjovekovnoj bosanskoj državi. Te povelje su pisane na srpskom jeziku i na ćirilici, kako jednom prilikom ističe njegov prethodnik ban Stefan Drugi Kotromanić.”

Politika/M. Kremenović